Donacja jako akt przekazywania zwłok uczelni medycznej do celów naukowych

Decyzje na wypadek śmierci

Ludzie przed śmiercią porządkują różne swoje sprawy i podejmują kroki, o których mogą zdecydować przed śmiercią. Jedni realizują swoje niespełnione marzenia i niezrealizowane w młodości plany. Drudzy zajmują się głównie kwestiami związanymi z podziałem majątku, który zgromadzili. Niektórzy dokładnie planują swoją uroczystość pogrzebową, pragną wiedzieć co stanie się z ich ciałem, jak i gdzie zostaną pochowani. Dla wielu osób oddanie swojego ciała w celach naukowych jest sposobem na zrobienie czegoś wartościowego dla świata. Oprócz pobudek ideologicznych, ludzie często chcą oszczędzić bliskim wysokich kosztów pochówku, gdyż w przypadku donacji zwłok, rodzina zostaje zwolniona z opłat.

PAMIETAJ!

W celu oddania ciała zmarłej osoby do dyspozycji instytucji naukowej, należy spisać tzw. Akt Donacji

Akt Donacji to oświadczenie woli

Donacja to inaczej darowizna, a Akt Donacji to oświadczenie woli o przekazaniu swojego ciała po swojej śmierci, które zmarły musi przygotować jeszcze przed śmiercią.

Jeżeli zmarła osoba nie pozostawiła takiej zgody, rodzina sama nie może zdecydować o przekazaniu zwłok uczelni medycznej. Kwestie te regulują przepisy ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych (dalej jako: UCCZ), a także rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie trybu i warunków przekazywania zwłok do celów naukowych (dalej jako: Rozp.), które wyraźnie wskazują, że przekazywanie zwłok do celów naukowych musi odbywać się w sposób zapewniający zachowanie godności należnej zmarłemu (§ 3. ust. 1 Rozp.).

Według ustawy zwłoki niepochowane przez rodzinę mogą być przekazane do celów dydaktycznych i naukowych uczelni medycznej lub innej uczelni prowadzącej działalność dydaktyczną i naukową w zakresie nauk medycznych lub federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki prowadzącej działalność naukową w zakresie nauk medycznych. Decyzję w sprawie przekazania zwłok wydaje, na wniosek uczelni lub federacji, właściwy starosta (art. 10 ust. 2 UCCZ).

Akt Donacji, wypełniony i podpisany przez darczyńcę za życia, musi być potwierdzony notarialnie.

„Hic mortui docent vivos”

„Tu umarli uczą żywych” – ta łacińska maksyma umieszczana jest nad wejściami do prosektoriów niemal każdej uczelni medycznej na świecie. Pomimo rozwoju technologii oraz wprowadzania do dydaktyki coraz bardziej nowoczesnych narzędzi, ludzkie ciało pozostaje niezbędne w kształceniu adeptów zawodów medycznych. Zajęcia i egzaminy z anatomii należą do najtrudniejszych i najważniejszych na studiach medycznych. W ich trakcie istotne jest oswajanie się studenta z ludzkim ciałem – niezbędne w zawodach medycznych, nie tylko w zawodzie lekarza.

Podczas zajęć z anatomii ogromne znaczenie ma nauczenie studentów szacunku do zmarłego oraz wykształcenie szczególnej wrażliwości. Tego nie da się nauczyć tylko za pomocą programów komputerowych i fantomów, które są cennym uzupełnieniem, ale nie zastąpią zajęć w prosektorium.

Akt Donacji – zasady

Akt Donacji jest dobrowolny, nieodpłatny i nie może być źródłem żadnych korzyści majątkowych. Podpis donatora na Akcie Donacji musi być uwierzytelniony przez notariusza. To jedyny koszt, który musi ponieść osoba przekazująca pośmiertnie swoje ciało nauce.

Akt Donacji, gotowy do wypełnienia, jest możliwy do pobrania na stronach internetowych uczelni medycznych lub w sekretariatach uczelni. Przekazując uczelni Akt Donacji, darczyńca dobrowolnie i świadomie oddaje swoje ciało do dyspozycji uczelni po swojej śmierci, o której wybraną uczelnię mają powiadomić osoby upoważnione do tego w wyżej wspomnianym oświadczeniu. Zazwyczaj są to 2 osoby z najbliższego otoczenia darczyńcy. Jeżeli w Akcie Donacji nie zaznaczono woli udostępniania danych osobowych darczyńcy (imię, nazwisko, rok urodzenia i rok śmierci), pozostanie on anonimowy.

Ciało zmarłego po Akcie Donacji

Warunkiem przekazywania zwłok, do celów naukowych jest przedstawienie pisemnego oświadczenia osoby, która pragnie przekazać swoje zwłoki uczelni, czyli Aktu Donacji (art. 10 ust. 6 UCCZ oraz § 2. ust.2. Rozp.).

W czasie przekazywania, przewożenia i przechowywania zwłok uczelnia jest obowiązana przestrzegać przepisów określających sposób postępowania ze zwłokami. Przekazanie zwłok uczelni następuje na podstawie oryginału lub uwierzytelnionego odpisu:

• decyzji właściwego starosty – o której mowa w art. 10 ust. 2 UCCZ lub
• oświadczenia woli – Aktu Donacji – o którym mowa w § 2 ust. 2 Rozp.

Przekazanie zwłok uczelni następuje wraz z kartą zgonu zawierającą adnotację urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu.

Uczelnia ponosi koszty transportu zwłok na podstawie faktury lub rachunku, wystawionych przez podmiot wykonujący transport.

Zazwyczaj darowane ciała służą przyszłym lekarzom i naukowcom do badań nad przyczynami oraz skutecznym leczeniem, zapobieganiem wielu chorób np. cukrzycy, chorobom serca, demencji i otępieniu (czyli chorobie Alzheimera), i in. Uniwersytety medyczne lub inne uczelnie prowadzące działalność dydaktyczną i naukową w zakresie nauk medycznych wykorzystują ciała do praktyk i nauki studentów.

Niektórzy donatorzy życzą sobie, aby ich ciała wspierały określone badania, które są dla danej osoby ważne, np. badania nad określonym typem nowotworu. Musi być to uwzględnione w Akcie Donacji i ustalone wcześniej z uczelnią.

Odmowa przyjęcia zwłok

W szczególnych przypadkach Uniwersytet zastrzega sobie prawo odstąpienia od przejęcia ciała, w szczególności w przypadku:

• zgonu za granicą
• zaawansowanego rozkładu ciała
• zmarłego z rozpoznanym HIV lub WZW typu C
• zwłok poddanych badaniu sekcyjnemu zmarłego w wyniku uogólnionej choroby nowotworowej (powikłania w wyniku chemio i radioterapii)

Akt Donacji a miejsce pochówku

Po otrzymaniu aktu zgonu i dostarczeniu go do wybranej przez darczyńcę uczelni, rodzina donatora zostaje zwolniona z obowiązku pochówku. Wówczas uczelnia medyczna zajmuje się transportem i odpowiednim przechowywaniem zwłok. A po okresie, zazwyczaj maksymalnie 5-lat, sekcjonowania zwłok dla celów edukacyjnych i naukowych, uczelnia dokonuje pochówku w obrządku świeckim na wybranym w Akcie Donacji cmentarzu komunalnym. Rodzina nie ponosi kosztów.

Dla członków rodziny zmarłego, gdy jego ciało przed kilka lat jest na uczelni, trudnym do przyjęcia może być perspektywa braku miejsca pochówku.

W takich sytuacjach bardzo pomocna może być możliwość zorganizowania symbolicznego pogrzebu zmarłej osoby, bez konieczności fizycznej obecności ciała na pochówku. Musi to być jednak jego własna decyzja, zaznaczona wyraźnie w Akcie Donacji.

Program Świadomej Donacji w Uniwersytecie Medycznym w Lublinie

Celem Programu jest pozyskiwanie świadomych ofiarodawców swojego ciała po śmierci do realizowanych badań naukowych oraz celów dydaktycznych wynikających z programów studiów i kształcenia podyplomowego prowadzonych w Uniwersytecie Medycznym w Lublinie.

Środkiem prowadzącym do jego realizacji jest informowanie o warunkach wyrażenia woli o Akcie Donacji, właściwym traktowaniu ciała w trakcie jego sekcjonowania przez studentów i lekarzy oraz pochówku zgodnym z wyznaniem i życzeniem Donatora.

• Donatorami są osoby, które za życia dobrowolnie przystąpiły do niniejszego programu podpisując Akt Donacji za notarialnym poświadczeniem podpisu. Po ich śmierci, wskazane w Akcie Donacji osoby powinny zawiadomić Uniwersytet Medyczny i Zakład Anatomii Prawidłowej, Klinicznej i Obrazowej, która od tego momentu własnym staraniem i na własny koszt zabezpiecza i przewozi ciało. W szczególnych przypadkach Uniwersytet Medyczny zastrzega sobie prawo odstąpienia od przejęcia ciała, w szczególności w razie zaawansowanego procesu rozkładu ciała, lub zgonu za granicą.
• Przewidywany okres sekcjonowania ciała wynosi 3 lata. W sekcjach uczestniczą lekarze i studenci odbywający kształcenie lub doskonalenie kwalifikacji zawodowych, zajęcia te są wyłączone z dostępu innych osób.
• Obowiązek sprawienia pochówku spoczywa na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie. Uniwersytet zapewnia na swój koszt pochówek zgodny z wyznaniem Donatora, a w miarę możliwości uwzględnia także inne życzenia Donatora w tym zakresie wyrażone w Akcie Donacji. O pogrzebie zawiadamiana jest rodzina Donatora, o ile nie postanowił on inaczej. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczy społeczność akademicka. Pochówek może nastąpić w grobie rodzinnym Donatora, o ile taka jest jego wola i Uniwersytet uzyska zgodę dysponenta grobu.
• Donatorzy pozostają anonimowi dla osób trzecich o ile nie wyrazili woli ujawnienia swoich danych osobowych w Akcie Donacji. Imiona i nazwiska Donatorów pragnących ujawnić swoje dane osobowe zostaną umieszczone na Tablicy pamiątkowej Zakładu Anatomii Prawidłowej, Klinicznej i Obrazowej
• Akt Donacji jest aktem dobrowolnym i nieodpłatnym – nie może być źródłem żadnych korzyści majątkowych ani ich obietnicy dla Donatora ani osób wykonujących jego wolę po śmierci.