Seniorze uważaj na świadczenie niezamówione!

Przepis art. 5 ustawy prawa konsumenta wskazuje, że spełnienie świadczenia niezamówionego przez konsumenta, o którym mowa w art. 9 pkt 6 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta) następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań. Brak odpowiedzi konsumenta na niezamówione świadczenie nie stanowi zgody na zawarcie umowy.

Celem art. 5 jest ochrona konsumenta przed konsekwencjami uzyskania niezamówionego świadczenia od przedsiębiorcy. Przepis ten stanowi odpowiedź ustawodawcy na dość agresywną praktykę handlową części przedsiębiorców, którzy z własnej inicjatywy – bez uprzedniego zamówienia konsumenta – spełniają na jego rzecz świadczenie, wymuszając na konsumencie dorozumiane zawarcie umowy i zapłatę ceny lub innego wynagrodzenia albo poniesienie kosztów związanych z przechowaniem lub zwrotem dostarczonych przedmiotów.

Bardzo często taki przedsiębiorca wyzyskuje nieświadomość konsumenta co do skutków prawnych otrzymania świadczenia, którego uprzednio nie zamawiał, tworząc pozór zawarcia umowy między stronami i powstania zobowiązania po stronie konsumenta. Najczęściej narażeni na takie praktyki są seniorzy, gdyż w sytuacji otrzymania takiego świadczenia decydują się na zapłatę, ponieważ są w błędnym przekonaniu, iż muszą uiścić opłatę skoro otrzymali jakiś towar.

Warto wskazać, iż przedmiotowy przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, iż nie ma możliwości aby przedsiębiorca w umowie z konsumentem żądał wyłączenia jego stosowania.

Przykład: Przesyłając konsumentowi niezamówione kosmetyki, przedsiębiorca dołączył pisemną informację, że jeśli konsument nie odeśle kosmetyków w terminie siedmiu dni, uznaje się, że zawarto umowę sprzedaży i konsument jest zobowiązany do zapłaty ceny za otrzymane kosmetyki. Oświadczenie woli przedsiębiorcy w tym zakresie jest nieważne. Konsument nie jest zobowiązany do podjęcia żadnych działań odnośnie do przesłanych mu kosmetyków (w tym zapłaty ceny), a gdy nie zwróci otrzymanej przesyłki, nie można uznać umowy za skutecznie zawartą.

W polskim porządku prawnym, w ślad za prawem unijnym zakazane jest stosowanie przez przedsiębiorców nieuczciwych praktyk rynkowych. Wśród takich nieuczciwych praktyk rynkowych wyróżnia się m.in. agresywne praktyki rynkowe. W myśl przepisu art. 9 pkt 6 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, uznaje się, że jedną z agresywnych praktyk rynkowych jest właśnie żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta.

Takie postępowanie przedsiębiorcy w każdych okolicznościach traktuje się jako nieuczciwą praktykę rynkową, ponieważ prowadzi do wymuszeń w stosunku do konsumentów przez stworzenie pozoru istnienia zobowiązania i obowiązku poniesienia przez konsumenta pewnych kosztów. stosowanie tej praktyki jest bezwzględnie zakazane.

Przykład: Przedsiębiorca przesyła konsumentowi niezamówione produkty żywnościowe, żądając zapłaty ceny za te produkty lub ich zwrotu na koszt konsumenta.

Stosowanie przez przedsiębiorcę nieuczciwej (w tym agresywnej) praktyki rynkowej stanowi naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. Rodzi po stronie przedsiębiorcy odpowiedzialność administracyjnoprawną i może skutkować m.in. wymierzeniem kary przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Przykład: Jeżeli przedsiębiorca jako stałą lub okresową metodę działania przyjął, że przesyła konsumentom niezamówione czasopisma i żąda od nich zapłaty za nie ceny, należy uznać, że przedsiębiorca ten stosuje praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i ponosi za to odpowiedzialność administracyjnoprawną.

Przedsiębiorca, który stosuje taką agresywną praktykę rynkową ponosi również odpowiedzialność karnoprawną za wykroczenie i podlega karze grzywny.

Przedmiotowy artykuł 5 znajduje zastosowanie do każdego świadczenia spełnionego przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta, niezależnie od jego przedmiotu . Oznacza to, iż taki przedmiot świadczenia może być materialny lub niematerialny. W praktyce najczęściej konsumenci jako świadczenia niezamówione otrzymują artykuły higieniczne, kosmetyki, produkty żywnościowe, czasopisma, ale taka sytuacja dotyczy też niezamówionego dostarczania wody, gazu, energii elektrycznej, dostarczania centralnego ogrzewania lub dostarczania treści cyfrowych, lub niezamówionego świadczenia innych usług.

Niezamówione świadczenia mogą zostać przekazane konsumentowi poprzez przesłanie ich na adres pocztowy konsumenta, wręczenie rzeczy konsumentowi na ulicy, zostawienie rzeczy na terenie nieruchomości konsumenta czy też dostarczenie konsumentowi energii elektrycznej lub innych mediów, a także poprzez dostarczenie treści cyfrowych (np. filmu, programu komputerowego, pliku tekstowego) na adres poczty elektronicznej konsumenta. Jako świadczenie niezamówione należy także traktować niezamówione świadczenia usług finansowych na rzecz konsumenta, o ile umowa między stronami miałaby zostać zawarta na odległość.

Przykład: Przedsiębiorca (instytucja pożyczkowa) kontaktuje się z konsumentem przez Internet w sprawie udzielenia mu pożyczki. Mimo że umowy nie zawarto, przedsiębiorca wypłaca mu kwotę pożyczki. Wypłata taka stanowi spełnienie świadczenia niezamówionego przez konsumenta.

Świadczeniem niezamówionym będzie każde świadczenie, w sytuacji w której konsument nie złożył uprzednio oświadczenia woli w sprawie zawarcia umowy z przedsiębiorcą, a otrzymuje od niego pewne świadczenie i przedsiębiorca żąda od konsumenta zapłaty ceny (wynagrodzenia), zwrotu lub przechowywania otrzymanych produktów, czyli stosuje zakazaną, agresywną praktykę rynkową.

Przykład: Przedsiębiorca składa konsumentowi pisemną ofertę zawarcia umowy sprzedaży książek. Wraz z ofertą przesyła konsumentowi książki stanowiące przedmiot sprzedaży i żądanie zapłaty ceny. Przesyłka książek stanowi niezamówione świadczenie.

Zdarza się, iż występują sytuacje, w których przedsiębiorca fałszywie sugeruje, że zawarto umowę z konsumentem lub po jego stronie powstało zobowiązanie do poniesienia pewnych kosztów.

Przykład: Przedsiębiorca przesyła konsumentowi niezamówiony komplet sztućców z dokumentem zatytułowanym „Umowa sprzedaży” oraz pisemną informacją, że odbiór przesyłki uznaje się za zawarcie umowy.

Niektórzy przedsiębiorcy dopuszczają się też przesyłania konsumentowi produktów gratisowych z sugestią, że po stronie konsumenta powstają jakieś zobowiązania co do kosztów dotyczących dostarczenia kolejnych partii tych produktów.

Przykład: Przedsiębiorca przesyła konsumentowi bezpłatne opakowanie suplementów diety. W dołączonej ulotce przedsiębiorca informuje, że będzie przesyłał konsumentowi odpłatnie kolejne opakowania suplementów, chyba że konsument zrezygnuje z przesłania kolejnych partii. Działanie przedsiębiorcy tworzy zatem fałszywą sugestię, że dochodzi do zawarcia umowy w sprawie cyklicznych dostaw suplementów, chyba że konsument się temu sprzeciwi.

W takiej sytuacji należy pozostawić taki towar i nie odsyłać żadnej odpowiedzi przedsiębiorcy. W sytuacji gdy konsument ma wątpliwości co do czynności jakie powinien przedsięwziąć najlepiej jest skierować się do punktu nieodpłatnej pomocy prawnej lub do biura rzecznika praw konsumentów.

Świadczenie niezamówione możemy także otrzymać, gdy jako konsument zwracamy się do przedsiębiorcy o udzielenie informacji czy przesłanie danej oferty, a w odpowiedzi otrzymujemy od razu świadczenie od przedsiębiorcy .

Przykład: Drogą elektroniczną konsument zwrócił się do przedsiębiorcy z zapytaniem, czy przedsiębiorca ma na składzie określoną rzecz i ile ona kosztuje. W odpowiedzi na to zapytanie przedsiębiorca przesłał konsumentowi rzecz, o którą pytał konsument, wraz z rachunkiem. Spełnił w ten sposób niezamówione świadczenie na rzecz konsumenta.

Kolejnym podobnym przykładem spełnienia świadczenia niezamówionego może być sytuacja, w której konsument zamówił dany towar, a dodatkowo otrzymał od przedsiębiorcy towar, którego nie zamawiał a za który musi zapłacić.

Przykład: W sklepie internetowym konsument zamówił parę butów, a wraz z butami otrzymał również skarpety. Skarpety trzeba traktować jako przedmiot świadczenia niezamówionego.

Świadczeniem niezamówionym jest również świadczenie, które konsument otrzymał w wyniku omyłki przedsiębiorcy.

Przykład: Przez pomyłkę przedsiębiorca wysłał rzecz do innego konsumenta niż ten, który złożył zamówienie. Jeżeli następnie przedsiębiorca żąda od odbiorcy zapłaty ceny za otrzymaną rzecz, mamy do czynienia z agresywną praktyką rynkową. Należy uznać, że spełnienie świadczenia nastąpiło na ryzyko przedsiębiorcy i nie rodzi żadnych zobowiązań po stronie konsumenta .

Warto w tym miejscu podkreślić, iż w sytuacji gdy przesłanki, o których mowa w art. 9 pkt 6 u.p.n.p.r., nie są spełnione, to art. 5 ust. 1 u.p.k. nie ma zastosowania. Konsument zobowiązany jest wtedy do zwrotu otrzymanych przedmiotów na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu.

Przykład: W wyniku pomyłki przedsiębiorcy wysłano rzecz na inny adres niż adres konsumenta, który złożył zamówienie, albo zamówioną rzecz omyłkowo wysłano powtórnie. Odbiorca, który przyjął przesyłkę, uzyskał nienależne świadczenie i powinien je zwrócić przedsiębiorcy.

Ogólnie rzecz ujmując, art. 5 u.p.k. nie znajduje zastosowania w sytuacji, w której konsument wystąpił z inicjatywą uzyskania świadczenia od przedsiębiorcy i może się tego świadczenia spodziewać.

Przykład: W drodze e-mailowej konsument prosi przedsiębiorcę o przesłanie próbek tkanin. Gdy otrzymuje takie próbki, nie można mówić o świadczeniu niezamówionym.

Artykuł 5 ustawy prawa konsumenta jest źródłem ogólnej reguły interpretacyjnej, zgodnie z którą spełnienie świadczenia niezamówionego nie może być poczytywane za zawarcie umowy między przedsiębiorcą a konsumentem. Okoliczność ta nie może być traktowana jako dowód zawarcia umowy w sposób dorozumiany. Aby uznać, że doszło do zawarcia umowy, muszą wystąpić dodatkowe okoliczności, które świadczą o woli konsumenta co do związania się umową z przedsiębiorcą. Jeżeli konsument nie udziela odpowiedzi na niezamówione świadczenie ani nie podejmuje żadnych działań dotyczących tego świadczenia, zachowanie konsumenta nie powinno być interpretowane jako zgoda (oświadczenie woli) na zawarcie umowy .Pozostaje to spójne z generalną regułą prawa cywilnego, w myśl której milczenie nie stanowi zgody.

Przykład: Konsument otrzymał od przedsiębiorcy przesyłkę z niezamówioną odzieżą. Nie odpowiada na monity przedsiębiorcy dotyczące zwrotu odzieży lub zapłaty ceny. Nie można przyjąć, że doszło do zawarcia umowy między konsumentem a przedsiębiorcą.

W związku z powyższym należy uznać, że reguła określona w art. 5 ust. 2 u.p.k. znajduje zastosowanie w każdym przypadku, gdy konsument otrzymuje niezamówione świadczenie – niezależnie od tego, czy zachowanie się przedsiębiorcy stanowi agresywną praktykę rynkową, o której mowa w art. 9 pkt 6 u.p.n.p.r. Należy także podkreślić, iż odebranie przez konsumenta niezamówionego świadczenia i podjęcie działań zmierzających do zapoznania się z nim nie może być uznawane za wyrażenie zgody na zawarcie umowy. Również skorzystanie z niezamówionego świadczenia przez konsumenta nie powinno być traktowane jako zgoda konsumenta na zawarcie umowy.

Przykład: Konsument odebrał przesyłkę z niezamówionym kalendarzem, rozpakował przesyłkę i obejrzał kalendarz. Działania te nie doprowadziły do zawarcia umowy z przedsiębiorcą.

Przykład: Konsument odebrał niezamówioną przesyłkę z filmem na płycie DVD, a następnie obejrzał ten film. Nie doszło do zawarcia umowy z przedsiębiorcą, który wysłał konsumentowi tę płytę.

Zasadniczym celem art. 5 ust. 1 jest ochrona konsumenta przed powstaniem kosztów (pieniężnych i niepieniężnych) związanych z otrzymaniem niezamówionego świadczenia, gdy przedsiębiorca stosuje agresywną praktykę rynkową. Należy podkreślić, iż otrzymawszy świadczenie niezamówione, konsument nie jest zobowiązany do zawarcia umowy z przedsiębiorcą, a przedsiębiorca nie może domagać się od konsumenta wyrażenia zgody na zawarcie umowy. Konsument nie ma obowiązku podejmowania żadnych działań zmierzających do odebrania świadczenia niezamówionego.

Przykład: Kurier zgłasza się do konsumenta z przesyłką zawierającą niezamówioną rzecz. Konsument może – bez żadnych konsekwencji prawnych – odmówić przyjęcia przesyłki. W szczególności może odmówić podpisania pokwitowania odbioru.

Konsument nie musi także przechowywać przedmiotów, które składają się na niezamówione świadczenie. Otrzymawszy przesyłkę obejmującą niezamówione rzeczy, konsument może wyrzucić te rzeczy do kosza. Przedsiębiorca nie może domagać się od konsumenta, aby ten odesłał mu przedmioty otrzymane w ramach niezamówionego świadczenia lub pokrył koszty związane z przesyłką zwrotną. Takie żądanie stanowiłoby zakazaną, agresywną praktykę rynkową.

Przedsiębiorca ponosi w pełnym zakresie ryzyko związane ze spełnieniem niezamówionego świadczenia na rzecz konsumenta i tym samym obciążają go wszelkie negatywne konsekwencje w związku ze spełnieniem świadczenia niezamówionego. Przedsiębiorca w całości ponosi ryzyko, że przedmiot niezamówionego świadczenia zostanie zniszczony lub zagubiony w transporcie do konsumenta lub po dostarczeniu konsumentowi. Przedsiębiorca ponosi negatywne konsekwencje związane z pogorszeniem się stanu przedmiotów składających się na niezamówione świadczenie (w tym straty w wyniku ewentualnych ubytków).

Przykład: Przedsiębiorca wysłał konsumentowi niezamówione książki. Konsument nie wyraził zgody na zawarcie umowy z przedsiębiorcą. Przedsiębiorca osobiście odebrał książki od konsumenta. Książki okazały się zabrudzone w wyniku niestarannego przechowywania. Przedsiębiorca nie może zgłaszać żadnych roszczeń wobec konsumenta w związku z pogorszeniem się stanu książek.